จิตคืออะไร

พระไตรปิฎก ฉบับหลวง (ไทย-บาลีสยามรัฐ) เล่มที่ 29

พระสุตตันปิฎก ขุททกนิกาย เล่ม ๒๙ มหานิทเทส

ภาษิตของพระสารีบุตรอธิบายขยายความพระสูตร ๑๖ สูตร ในอัฏฐกวรรคแห่งสุตตนิบาต 

[๗๐๖] 

คำว่า อย่างใดอย่างหนึ่ง ในคำว่า ตัณหาอย่างใดอย่างหนึ่งที่มี ณ ภายใน

ความว่า ทั้งปวงโดยกำหนดโดยทั้งปวง ทั้งปวงโดยประการทั้งปวง หาส่วนเหลือมิได้ ไม่มีส่วน

เหลือ. คำว่า อย่างใดอย่างหนึ่ง นี้เป็นเครื่องกล่าวรวมหมด. คำว่า ตัณหา คือ รูปตัณหา ฯลฯ

ธรรมตัณหา. คำว่า ที่มี ณ ภายใน คือ ตัณหานั้นตั้งขึ้นภายใน เพราะฉะนั้น จึงชื่อว่า มี

ณ ภายใน. อีกอย่างหนึ่ง 

..

จิต เรียกว่า ภายใน ได้แก่ จิต มนะ มานัส หทัย ปัณฑระ มนะ

มนายตนะ มนินทรีย์ วิญญาณ วิญญาณขันธ์ มโนวิญญาณธาตุอันเกิดแต่วิญญาณขันธ์นั้น.

ตัณหานั้น สหรคต เกิดร่วม เกี่ยวข้อง สัมปยุต มีความเกิดร่วมกัน มีความดับร่วมกัน

มีวัตถุเดียวกัน มีอารมณ์เดียวกันกับด้วยจิตคือใจ แม้เพราะฉะนี้ จึงชื่อว่า ที่มี ณ ภายใน

เพราะฉะนั้น จึงชื่อว่า ตัณหาอย่างใดอย่างหนึ่งที่มี ณ ภายใน.

บาลีสยามรัฐ

[๗๐๖]   ยากาจิ   ตณฺหา   อชฺฌตฺตนฺติ  ยากาจีติ  สพฺเพน  สพฺพํ

สพฺพถา   สพฺพํ   อเสสํ   นิสฺเสสํ   ปริยาทายวจนเมตํ   ยากาจีติ   ฯ

ตณฺหาติ    รูปตณฺหา    ฯเปฯ   ธมฺมตณฺหา   ฯ   อชฺฌตฺตนฺติ   อชฺฌตฺตํ

สมุฏฺฐาติ   ๑   สา   ตณฺหาติ   อชฺฌตฺตํ  ฯ  อถวา  อชฺฌตฺติกํ  วุจฺจติ

จิตฺตํ    ยํ   จิตฺตํ   มโน   มานสํ   หทยํ   ปณฺฑรํ   มโน   มนายตนํ

มนินฺทฺริยํ    วิญฺญาณํ    วิญฺญาณกฺขนฺโธ    ตชฺชา   มโนวิญฺญาณธาตุ   ฯ

จิตฺเตน   มนสา   สา   ตณฺหา  สหคตา  สหชาตา  สํสฏฺฐา  สมฺปยุตฺตา

เอกุปฺปาทา    เอกนิโรธา   เอกวตฺถุกา   เอการมฺมณาติปิ   อชฺฌตฺตนฺติ

ยากาจิ ตณฺหา อชฺฌตฺตํ ฯ

เครดิตภาพ sanook.com